“Thesari m’i çëmuar i një shteti nuk përbëhet prej pasuris së tokës e së nëntokës së tij dhe prej mundësive të zhvillimit ekonomik, por prej njerzve q’ai shtet mban në gji, prej shpirtit q’i u jep giallëri këtyre njerzve, prej gjakut që qarkullon nëpër venat e tyre” Jakov Milaj

(Efektiva te MFSH duke festuar hyrjen ne Cameri)

Gjatë viteve të mbretërisë zogiste, ideologjia fashiste nuk kishte mundur të depërtonte në atë mënyrë që pritej, ndonëse për të ishte bërë një investim jo i pakët nga italianët. Në tërësi idetë fashiste u përqafuan nga një grup i vogël intelektualësh të cilët u përfshinë më vonë në të ashtuqujaturën “Lëvizje të Delvinës” të vitit 1937 dhe që mbronin teorinë e “diktaturës së ndritur”. Pas pushtimit të 7 prillit 1939, dhe të ashtuquajturit “bashkim personal” midis Shqipërisë dhe Italisë, në Shqipëri pati një terren ideal për zhvillimin e ideve fashiste. Në funksion të “bashkimit personal” u krijua më pas edhe Statuti Themeltar i Mbretnisë Shqiptare, i cili ju dorëzua për nënshkrim Viktor Emanuelit të III‑të nga kryetari i delegacionit shqiptar, kryeministri Shefqet Vërlaci më 3 qershor 1939. Ky Statut përmbante 7‑të kapituj. Në statut Shqipëria përcaktohej si shtet i pavarur brenda kuadrit të “bashkimit personal” dhe njihej si mbret Viktor Emanueli i III‑të. Sipas statutit mbreti emëronte dhe ç`emëronte të gjithë ministrat.Në vend të parlamentit statuti parashikonte ngritjen e Këshillit të Epërm Fashist Korporativ (KEFK). Kapitulli i 6‑të i statutit i kushtohej “të drejtave dhe detyrave të qytetarëve”.

Çfarë ishte Milicia Fashiste

Ndër organizmat e para të Partisë Fashiste ishte edhe Milicia Fashiste. Më 18 shtator 1939, Jakomoni nëshkroi dekretin për krijimin e kësaj milicie, e cila bënte pjesë në Milicinë Vullnetare për Sigurimin Kombëtar. Sipas vetë fashistëve kjo milici “garantonte zhvillimet e revolucionit fashist”. Milicia Fashiste ishte e organizuar në një komandë dhe e shpërndarë në 4 regjione dhe 10 coorti. Milicia Fashiste ishte pjesë e rëndësishme e Partisë Fashiste pasi në fund të fundit anëtari i kësaj partie quhej milic vullnetar. Ja një pjesë e Statutit të Partisë Fashist Me dekretin e firmosur nga Mëkëmbësi Jakomoni datë 2 qershor 1939, hyri në fuqi Statuti i Partisë Fashiste Shqiptare. Nenet kryesore të këtij satuti janë këto:”‑Partia Fashiste Shqiptare asht nji milici civile vullnetare nën urdhërat e Benito Musolinit, krijues e Duce i Fashizmit.‑Partia Fashiste asht e vetmja parti e Shqipnisë. ‑Pranimi në PFSH bahet përmjet nji kërkese apo me levën fashiste. Leva fashiste konsiston në kalimin nga bijt e shqipes në rreshtat e balilave shqiptarë e shqiptareve të vogla; nga balilat shqiptarë në rreshtat e avanguardistëve, nga avanguardistët në grupet e fashistëve universitarë e të djelmënisë fashiste; nga fashistët universitarë e të djelmënisë fashiste në PFSH e në Milicien Fashiste; nga shqiptaret e vogla në rreshtat e vajzave shqiptare; nga vajzat shqiptare në rreshtat e vajzave fashiste, nga vajzat fashiste ne Fashet femnore. Leva Fashiste bahet për çdo vjetë.‑Fashisti në kohën e pranimit në PFSH betohet dhe nënshkruan formulën e betimit:”Betohem se do të kryej urdhënat e Duçes, Themelues i Perandorisë dhe Krijues i Shqipnisë së Re ‑ dhe do t`i shërbej çështjes së Revolucionit Fashist e po qe nevoja edhe me gjakun tim”.‑PFSH përbahet prej fasheve. Fashet inkuadrohen në krahina, në Federata të Fasheve. Fashi inkuadron të nënshkruemit në PFSH të nji komune. Ndër qendrat urbane e ndër fraksionet me randësi mund të formohen grupe lagjesh fashiste. Grupit të lagjes i besohen funksione analoge me ato të Fashit brenda kufijve me karakter toksor të caktuem prej sekretarit të Fashit. Grupi fashist i lagjes përbahet së paku prej dy sektorësh. Sektori përmbledh dy deri në gjashtë nuklej dhe nuk bashkërendon veprimtarinë….Nukleu përmban njisinë organizuese themelore të PFSH‑së dhe duhet të formohet pranë çdo fraksioni, pranë çdo qendre bujqësore të rrethit të çdo Fashi.‑Organizatat e PFSH‑së janëGrupet e fashistëve universitarëa‑Djelmënia e Liktoritb‑Fashet femnorec‑Opera dopolavoreEnti Asistenca FashisteVaren drejpërdrejt nga PFSH‑ja organizatat e punës‑Pranë çdo federate të fasheve formohen: nji Komandë Federale e Djelmënisë së Liktorit; nji grup i fashistëve universitarë; nji Federatë e Fashëve femonore; nji dopolavore krahinore; nji Komitet Krahinor i Entit Asistenca Fashiste.‑Pranë çdo Enti formohen: Nji komandë e Fasheve të Djelmënisë së Liktorit, nji Fash femnuer; nji dopolavoro; nji Komitet Komunal i Entit Asistenca Fashiste.‑Jerarkët e PFSH‑së janë:1‑Sekretari i PFSH‑së2‑Pjestarët e Drejtorisë Qendrore3‑Sekretarët federale4‑Pjesëtarët e Drejtorisë Federale5‑Sekretari politik i fashit6‑Pjestarët e drejtorisë së Fashit7‑Fiducjari i Grupit fashist të lagjes8‑Pjestarët e Konsultës së Grupit Fashist të lagjes9‑Kryetari i sektorit10‑Kryetari i Nukleos‑Organet kolegjale të PFSH‑së janë:1‑Drejtoria Qendrore2‑Këshilli Qendror3‑Drejtoria e Federatës së Fasheve4‑Drejtoria e Fashit5‑Konsulta e Grupit Fashist të lagjes …………..(Marrë me shkurtime nga Fletorja Zyrtare nr 39, datë 9 qershor 1939, shtojca)Organizimi fashist. Jep shembullin e tij edhe djali i kryeministrit Shefqet Vërlaci, Ismaili.Organizimi i plotë i Partisë Fashiste Shqiptare përfundoi pas gati një viti. Kjo sepse vetëm në vitin 1940 përfundoi strukturimi i i PFSH‑së dhe formimi i organit legjislativ të emëruar që ishte Këshilli i Epërm Fashist Korporativ (KEFK). Dhoma Fashiste ishte organi më i lartë i partisë dhe përbëhej nga: ‑Anëtarët e Këshillit të Ministrave‑Pjestarët e Drejtoratit Qendror të PKFSH‑së‑Sekretarët federalë‑Inspektorët federalë‑Aktivitete prodhimtare dhe intelektuale(Burimi i informacionit: Gazeta “Tomori”, 3 prill 1940)Dhoma Fashiste u përurua në Tiranë më 17 prill 1940 me një ceremoni të posaçme të zhvilluar në ish sallën e parlamentit (sot teatri i kukullave).Kryetari i Partisë Fashiste ishte detyrimisht edhe anëtar i Këshillit të Ministrave. Dhe kjo risi në politikën shqiptare nisi me kryetarin e parë të PFSH‑së, Tefik Mborja dhe vazhdoi në të gjitha qeveritë e tjera shqiptare deri më 10 shtator 1943. Kur Partia Fashiste kishte hyrë në fazën më të rëndësishme të saj, më 11 qershor 1940, djali i kryeministrit Shefqet Vërlaci, studenti Ismail Vërlaci para provimit të fundit kërkoi të mobilizohej vullnetar në një repart të Milicisë Fashiste Shqiptare. Batalioni i dytë fashist që do të nisej nga Elbasani më 14 qershor 1940 (gazeta “Tomori” datë 12 qershor 1940). Çfarë ishte Këshilli i Epërm Fashist Korporativ (KEFK)Ndonëse kishte një vit që kishte dalë ligji për krijimin e Këshillit të Epërt Fashist Korporativ, konstituimi i tij nuk ishte bërë për shkak të mos përfundimit të plotë të strukturimit të Partisë Fashiste. Këshilli i Epërm Fashist ishte një organ legjislativ i emëruar, i përbërë nga anëtarë të PFSH‑së. Atributet e funksionimit të tij dolën me dekretin nr 101 të nënshkruar nga Françisko Jakomoni (shih “Fletorja Zyrtare” nr 52 datë 4 prill 1940). Në KEFK bënin pjesë:1‑Anëtarët e Këshillit Qendror të Partisë Fashiste, që në momentin e konstituimit të KEFK‑ut ishin Tefik Mborja, Piero Parini, Kol Bib Mirakaj, Kosta Kote, Vangjel Koça, Qazim Neki, Nush Bushati, Sabaudin Toto, Muhtar Vrioni,Germano Secreti, Fausto Cinjolino.2‑Anëtarët e Drejtorisë Qendrore të PFSH‑së (të përbërë nga 20 vetë).3‑Anëtarët e Këshillit Qendror të ekonomisë Korporative (ku përveç ministrave bënin pjesë edhe 29 persona të tjerë.Me dekret të posaçëm të Jakomonit, kryetar i KEFK‑së u emërua Terenc Toçi, ndërsa n/kryetarë Emin Toro dhe Nush Bushati.Ndër detyrat kryesore të KEFK‑ut ishte miratimi i ligjeve të ndryshme Çfarë ishte Këshilli i ShtetitOrgani i Këshillit të Shtetit vazhdoi të funksionojë edhe në kohë e fashizmit. Detyra e tij ishte po ajo që kishte qenë në kohën e mbretërisë zogiste dhe kishte të bënte me përgatitjen e kodeve apo projktligjeve. Për t`u theksuar është fakti se në këtë këshill të kohës së fashizmit bënte pjesë edhe presidenti i parë i shtetit komunist Omer Nishani. Emrat të tjerë të njohur ishin ato të Spiro Kolekës, Riza Danit, etj. Këshilli i Shteti përbëhej nga 39 anëtarë .

Struktura e gjakut e popujve të ndryshëm është e ndryshme. Edhe përhapja e grupeve të gjakut është një tipar i tyre. Shqiptarët për nga struktura dhe grupet e nëngrupet e gjakut janë pak a shumë të njëjtë me popujt e tjerë europianë. Jo rastësisht, edhe sëmundjet gjenetike ndryshojnë nga një popull te tjetri. Përshembull, fibroza citike është mjaft e përhapur në veri të Evropës (1 në 25 raste) dhe më pak në Mesdhe (1 në 40 raste). Te aziatikët fibroza cistike është tepër e rrallë (gati mungon). Përhapja e kësaj sëmundjeje shpjegohet me faktin, se difekti gjenetik ka ndodhur në popullatë origjinale evropiane, ka mundësi te baskët. Ndërsa talasemia e ka origjinën nga Afrika dhe është më e përhapur në Mesdhe dhe më e rrallë në Veri të Europës. Kjo nuk shpjegohet vetëm me klimën, por edhe me migrimin e të infektuarve të parë. Me cilët popuj kanë lidhje gjaku shqiptarët? Për ADN-në e shqiptarëve ka pak studime dhe jo të mirëfillta për ta. Por nga studimet e derisotme, problemi i prejardhjes nuk i largon shqiptarët nga treva. Ata kanë pak a shumë të njëjtën strukturë gjenetike dhe të njëjtat frekuenca sëmundshmërie me popujt e tjerët të Mesdheut. I pyetur se a ekziston si teori shkencore, teza e gjakut arjan, shefi i lqaboratorit të ADN-së, Grigor Zoraqi, thotë: “Po, ekziston si tezë shkencore, por kjo tezë, për t’u provuar katërcipërisht kërkon punë voluminize në terren, duke bërë një shumëllojshmëri analizash dhe në grupe të mëdha popullate. Deri tani nuk kemi projekte për një studim të tillë si qendër. Që rezultatet të jenë sa më afër të vërtetës, duhen analizuar dhe krahasuar sa më shumë markerë (pjesë të ADN-së) mes popujve”.Kavalis Forsa, i klasifikon shqiptarët më veteNë veprën e tij “Genet dhe popullata”, shkencëtari Kavalis Forsa përmend edhe shqiptarët si racë në studimin e tij. Ai ka studiuar një grup shqiptarësh (arbëreshë në Itali) dhe grupe të diasporës në Amerikë dhe rezultati i tij është, se shqiptarët, ashtu siç kanë gjuhën të veçantë, kanë edhe gjakun. “Geni shqiptar është i veçuar” shkruan ai. Në studim ai ka vendosur korrelacione të drejta mes gjuhëve, genit dhe kulturës së popujve dhe mbron pikëpamjen se ndarja e gjuhëve vjen nga ndarja e gjakut, nga grupimet gjenetike të popullatave. Pra, çështja e gjuhëve nuk ka bazë thjesht kulturore, por gjenealogjike. Madje, Forsa edhe vetë kulturës i vë përgjegjës genet. Ndërkohë, përgjithësisht është pranuar nga shkencëtarët se popullsia shqiptare, për nga struktura genetike është e përafërt me popujt e Mesdheut, prandaj jo rastësisht ka me ta ngjashmëri jo vetëm në sëmundshmëri, por edhe në tipare të tjera. Në gen është e shkruar gjithçka; edhe temperamenti i popujve, erotizmi, toleranca, forca e besimit. Sipas gjenetistëve, këto nuk janë thjesht probleme kulturore, por kanë një bazë gjenetike; pra kanë një objektivitet të fortë natyror

Denisa Kona, Gazeta Ballkan

Quhet Riza Ahmeti (Emiroviq) dhe prej lindjes ka jetuar vazhdimisht ne Ballaban afer Orlanit ne Kosove. 82-vjecari eshte mobilizuar si SS-i me i ri kosovar ne vitin 1943 dhe ka qene nje nga pjesetaret e pare kosovare te ish-Armates se “pathyeshme” ne Strunz te Gjermanise. Ka luftuar kunder partizaneve me ashpersi ne Bosnje, Mal te Zi dhe gjithandej, por jo me pak dhe kunder serbeve e bullgareve…. Nga Ben Andoni -Ballaban , Podujeve* Fotot Gael Chappuy Vitet e shumta mbi supe e kane bere qe mos t’i besoje shume ekranit te vogel. E ndjek ndonjehere, kur del Presidenti Rugova – ndjekes i vemendshem i te cilit eshte prej kohesh- dhe vetem kaq. Ndersa, per ate ndryshon puna. Hitlerin, e ndjek me vemendje kur del ne televizor – dhe me qetesine e madhe, qe i jep mosha e tij – tretet ne kujtime. Arsyeja eshte e thjeshte: Nga objektivi i kameras se kohes, ku fokusohen batalionet, divizionet, korpormatat e Armates ‘se pathyeshme’ gjermane, SS-i kosovar, Riza Ahmeti (Emiroviq), mundohet qe te rreshqase syte dhe te gjeje veten. Ashtu si dikur. Pikerisht veten e tij, kur 82 vjet me pare, ai ishte nje nga ata djemte e rinj simpatike te Parades, qe para Fyhrerit, mundohej te dukej sa me i devotshem. “E kam kqyr bash si ty – me thote, duke me ngulur syte, qe dikur duhet te kene qene blu dhe duke mbledhur rreth kokes rupen tradicionale kafe. Nuk kam qene jo me shume se 20 metra larg. Hitleri do mustaqe, kish pas, vetem katil kish qene dhe kur te shikonte – katil kallzonte. Dhe, doren keshtu e mbante (tregon doren e mbajtur siper te Fyhrerit). Une bash e kam kqyr keshtu (Hepon pak koken drejt syve te mi)…Vetem kisha frika se po rrxohesha duke e kqyr… E boll katil ka pas kene ne surrat Hitleri, por t’tan e kemi dash ne Kosov: Na i hoqi shkiet”. Krenarine e shpreh me trupin e mbajtur drejt – ndersa pak minuta me vone – na tregon dhe bustin e tij te mbathur me petkat e SS-it, qe te shikon ngultas nga nje foto e vjeter, qe ai e ruan prej 60 e kusur vitesh… Pak per Historine e tij E tija eshte nje nga ato historite e thjeshta njerezore, te cilat ne Kosove tashme prej kohesh, kane ardhur gjithmone e duke u radhuar me shume. Ndaj ndoshta eshte kaq e vecante. Riza Ahmeti Emiroviq ishte nje nga djemte e rinj kosovare, qe u thirr nen arme ne vitin 1943. Deri atehere ne familjen e tij patriarkale me 23 anetare, mungonte vetem nena. Familja bente jeten e perditshme ne Ballaban te Podujeves (rreth 2 ore e gjysme larg Prishtines), ashtu si tani, per te siguruar ushqimin dhe te mbante dinjitetin, qe ne keto ane eshte boll i cmuar. Te paret e tij kishin zbritur nga Shkodra, sepse Babgjyshi i Rizait, duhet te shlyente nje gjak. Ndryshe, ketu prane Orlovit, ku u vendosen prej kohesh, qe nuk mbajne mend, ata do te ishin larg sherrit dhe ne kushte shume me te mira se atje ku kishin qene. Vec…cdo te mire e ka nje te keqe: Ne Shqiperi ishte hasmi, por ketu fare prane ishin shkiet. Ashtu si jane edhe tani. Ne vije ajrore, shtepia e tij sot eshte vetem 4 kilometra larg kufirit te Serbise. Qe andej i kane ardhur te gjitha te keqijat shtepise se Ahmetit, pas hasmit te Shqiperise. Epilogu i fundit, ishte lufta e Kosoves, kur ia dogjen shtepite krejt dhe flaka mbyti te gjithe pasurine e vene te brezave te vonet. Plaku me nje arsim prej pese klasesh dhe ato ne gjuhen serbe, nuk i di mire ngjarjet historike. Vec ne koken e tij kalojne, ato qe i kane treguar te paret dhe atyre vete te paret e tyre per Turqit; gjithmone serbet-armiq te perjetshem; italianet, qe i ka pare vete; gjermanet, per te cilet ka kontribuar; partizanet, qe ka bashkepunuar nga halli; ballistet; cetniket etj. I mungonte vetem Lufta e Kosoves dhe amerikanet, per te cilet thote: “Vec Zoti ja u shperblefte”. Rizai ashtu si ata, qe me vone do ishin SS-te e pare shqiptare – ne kohen kur do e mobilizonin, nuk ishte me shume se 19 vjec. Ka pak te ngjare qe aty ne Ballaban afer Keqekollit, te dinte se cfare behej ne teatrin boteror ne vitet ’40. Prishtina, qe nga ketu, sot ku banon ai me te gjashte bijte e tij, do dy ore te mira me makine. Ndersa, atehere pa to, mund te llogaritet ne kushte te tjera, me te pakten trefishin e kesaj kohe. Kthim ne Histori Deri atehere, atje ku kulloste bagetine, asnjehere nuk e kish degjuar Bedri Pejanin, kryetarin e Lidhjes se Dyte te Prizrenit. Ky i fundit, ne mars te 1943 i kishte dorezuar gjeneralit gjerman Hans Lammers nje leter per shefin e SS-ve, Heinrich Himler. Ai kerkonte nje ushtri per mbrojtjen e kesaj Lidhje, me nje ide te qarte se, pas Pavaresise se premtuar, kjo force parashikohej te mbronte edhe kufijte e Kosoves. “Shkelqesi, Komiteti Qendror i kesaj Lidhje, me ka autorizuar t’ju informoj se ka besim te plote te Ju dhe se mendon se ju jeni i vetmi qe mund te formoni kete ushtri, e cila do te jete e afte te mbroje kufijte e Kosoves dhe te cliroje krahinat perreth”. Kuptohet se pergjigjja vonoi te shkonte, por jo te vinte mbrapsht. Shefit te SS-ve i kishte ardhur zogu ne dore. Ai vete kishte kohe qe mundohej te thithte burimet e fundit njerezore, sepse ato po shteronin ne frontin gjigand te Luftes…Nderkohe, ashtu po shteronte dhe durimi i shqiptareve ndaj serbeve, te cilet prej vitit 1913, kur kishin marre administrimin e Kosoves kishin bere gjithshka qe mund te benin mbi popullsine e pafajshme. Pergjigjja e Himlerit ishte ngazellyese: “Fort i respektuar mik i Partise Lammeres! E mora letren tuaj te 29 prillit bashke me letren e Presidentit te Komitetit Qendror te Lidhjes se Dyte shqiptare te Pejes. Qe ne kete moment, nje Divizion shqiptar eshte duke u formuar. Me c’po shkojne punet, une po planifikoj te ngre edhe nje divizion te dyte dhe pas kesaj, mund te formohet dhe nje korpus shqiptar…Heil Hitler! Besnikerisht juaj H.Himler”. SS-shqiptare me gojen e tij Tashme ‘zaret ishin hedhur’. Me nje llogari te thjeshte, kuptohej se gjermanet mund te dergonin diku tjeter njesite e tyre ne Ballkan dhe ne vend te tyre te mobilizonin vete ballkanasit. Por, le te flasim me gojen e plakut tani: “Ne vitin 1943 e qiti gjermani urdhrin per te marre SS. Na muar dhe nga 18 vjet e perpjete – dhe na coi ne Gjermani. Na e solli urdhrin Xhafer Deva, Brahim Lutfiqi dhe ai Pajazit Boletini. Ata kane pas kene krenat tane. Ata erdhen ketu dhe na urdheruan. Ishte Hervati, qe formoi nje divizi. Ne te 13-in Divizi te Hervatit kane qene plot 53.000 njerez. Ne, shqiptaret – kemi qene vetem nje batalion. Atje benim stervitje ne Stranz, nje vend me llogore dhe ku nuk pame asnjehere kemb civili”. Me nje stervitje, qe do t’ia kishte zili dhe ushtria me e sofistikuar. Gjermanet e kishin marre seriozisht dhe familjareve te tyre u dergonin dhe markat ne shtepi. Nga ky vend, ata u moren ne paradat para Hitlerit. Shqiptaret dalloheshin se mbanin plisin (qeleshen) e verdhe, kurse kroatet nje tip sajkoca (eshte kapja tradicionale e fshatareve sllave) dhe boshnjaket kapuca. Kjo ishte koha, kur atyre u urdheruan qe te shkonin ne Ballkan. Dhe, kur kane filluar ata kane luftu me partizanet ne Jugosllavi. “Na kane pru ne Divizine e Hervatit deri ne Vinkovci-Mirdite ne gjysmen e dimrit.. SS-te ballkanas i dhane derrmen ballkanasve komuniste. Qe ketej u shpartalluan ata dhe kemi ardhe ne Kosove. Atje na kane cqep. Mua me ka rene me shku ne Gjakove. Pastaj ne Tetove, Gostivar, Shkup, Prishtine, Gilan dhe ne te tana vendet ne te cilat edhe e formuam Divizine e Skenderbeut”. ’21. Waffen-Gebirgs-Division der SS Skenderbeg-Albanische Nr.1′ do te ishte mbreselenes ne fillim. Kjo me shume te paraqitjeve te tyre ne publik, sesa te luftes ne vetvete. Por, djemte e Gjermanise, nderkohe nuk e kishin humbur kohen kot. Ata drejtoheshin nga gjermane dhe plaku kujton se gjenerali i pare vinte shpesh ne kamp dhe i pyeste per shendetin dhe trajtimin. “Kur e formuan Divizine e Skenderbeut, vet Dapcevici (Stapvevici) i ra me qene ne Qarkor dhe pastaj kemi hy ne Metohi. Dolen shqiptaret dhe kane luftu. Atehere kemi ndjenj ne Qarkor te Malit te Zi. Pasandej na kane sjell ne Prishtine dhe qe andej ne Podujeve. Kena qene me shku dhe formoi Divizine. Ne kishim uniformen e Gjermanit dhe vec e kemi pas ne krah kishim ate qe quhej Divizioni Skenderbe”…Ishte i pari Gjeneral majori i Waffen Ss Josef Fitsshum qe i drejtoi nga 17 prill deri ne qershor te vitit 1944. Pas tij trupat shqiptare i kryesonte Standartenfuhrer i SS August Schmidhuber, qe kishte qene oficer ne Divizionin i shtate “Princ Eugen” ne Bosnje dhe Hercegovine. Kurse deri me vitin 1945 ishte Obersturmbanfyhrer Alfred Graaf, ai qe do te merrej me trupat e shqiptareve, pervec Xhafer Deves dhe Boletinit. Por punet nuk po shkonin mire. E kete me mire se te gjithe e shikonin vete trupat qe ishin ne perberje te ushtrise naziste. Riza dhe te tjeret e dinin mire se atje disiplina ishte e shenjte, por dicka po ndodhte. Dhe, kjo nuk donte shume pervoje per ta kuptuar. Ne kazermat, ku kishin qendruar ne Strunz i kishin mesuar se disiplina ishte e shenjte dhe ca me shume deshira per fitore. Ndersa…tani. “Kemi dal, kemi luftu pastaj ne Orlan me Mustafe Hoxhen (komandant lokal partizan), pastaj ne Podujeve, pastaj ne Merdare me bullgaret. Kur i ra bullgari qe i bombardisi, gjermanet u ngre dhe shkuan ne Podujeve ne 1944. Gjermanet shkuan andej, ndersa ne qe kem qene 12 veta, te krahut tone nga Gjokoliqi, Orlani u ndame nga gjermanet. Ikum. E kemi pame qe e hupi luften dhe ikem… …S’na bejt ma dhe u afruam nje nate ne fshat”. Komandanti Mustafe, bashkefshatari i tij- u doli garant. “Juve ju kane marre me zor-u tha-dhe mos u tutni” Keshtu filloi-paradoksi i dyte i tij-kete here lufta partizane qe e beri te kalonte nje kalvar tjeter, mbase edhe me interesant se me gjermanet. Tashme,duke iu ruajtur ne te njejten koheve njesoj partizaneve serbe, cetnikeve, dhe vete gjermaneve etj. Nga e kaluara I mbeten kujtimet dhe lufta e tmerrshme, si mposhten komunistet,por dhe si u vrane ne lufte SS-et e pamposhtur…”Ne Bosnje kena vra shume, ndersa..ne Mal te Zi jena vra shume”-duke permendur te pakten indirekt se Divizioni “Skanderbeg” nuk i kurseu shkiet ashtu si shume here dhe shqiptaret…Ky ishte shkelqimi dhe lavdia e Djemve te Divizionit “Skanderbeg”, qe luftuan nga Gjermania deri ne Shqiperi per Lavdine e Rajhut te Trete…dhe kunder shkieve… Epilog Tashme, e vetmja pune, qe i ka mbetur Plakut eshte te ndihmoje te bijte dhe niperit bukur te shumte. Paslufte ka punuar si furnitor ne kooperative dhe me rrogen e tij modeste rriti rradhe-rradhe dhe femijet. I pari eshte Mesuesi Sabri i datelindjes 1957 dhe linja mbaron me Muzaferin,qe ka lindur me 1975. Gjithsej 6 djem dhe nje vajze. Ne oren 05.30,si cdo dite ai do te nxjerre bagetine anes shtepise dhe do te filloje te barese bashke me kafshet Ashtu si e gjetem edhe ne prane shtepise me nje nga te tijte-epik ne pamje dhe teper dinjitoz ne veprimet e matura. Por, me historine, qe mbart mbi shpine nuk mund te ndodhe ndryshe.. Plaku ka kohe qe nuk largohet shume nga shtepia e tij ne Ballaban. Per here te fundit-u largua ne zgjedhjet e fundit-sepse i duhej te votonte per Ibrahim Rugoven,per te cilin thote se “nuk ia vene veshin,por ai bukur gjerat na i thote”. Ne fakt, tashme nuk ka pse te largohet. Kater muaj me pare e ka lene edhe shoku i fundit i viteve te gjata te jetes se veshtire, bashkeshortja. Ndersa, shoket rradhe-rradhe, me kalimin e viteve – jane me shume andej -ne ameshim. Gjithsesi, ish-SS te “21. Waffen-Gebirgs-Division der SS Skenderbeg” i ka mbetur nje gje e madhe, ajo eshte jeta e pasur dhe kujtimet, qe shpesh i kalojne dhe enderrimet me te cartura. I ka shpetuar komunisteve, fashisteve dhe titisteve per shkak se kur ishte 19vjec, veshi uniformen e Rajhut te Trete.”Po te mos e vishja perfundoja ne kanop”, te tregon plaku simpatik,qe koha i ka veshtiresuar degjimin, por jo memorien…Kjo histori fillon e merr trajte me shume-kur shtepia e tij zvogelohet ritmikisht nga xhamat e mbushur me avull dhe ne pershkojme ne invers Ballabanin, Orlanin, Keqekollin, Lukarin, Vranjac etj. drejt Prishtines…